De Wet voorkeursrecht gemeenten, vaak afgekort met Wvg, bepaalt dat grondeigenaren verplicht kunnen worden om bij verkoop van hun grond de gemeente de eerste mogelijkheid te geven om tot koop over te gaan. De gemeente, maar ook provincies en het Rijk, hebben het ‘recht van eerste koop’. De verplichting geldt alleen voor gebieden waarop de gemeente zo’n voorkeursrecht heeft gevestigd.

Om een bepaald gebied onder het voorkeursrecht te laten vallen moet de gemeente dit eerst aanwijzen. Dat kan alleen als er een ruimtelijke grondslag is, zoals bijvoorbeeld een bestemmingsplan of structuurvisie. In het bestemmingsplan of in de structuurvisie worden visies over de toekomst van dat gebied beschreven. De gemeente kan zich bijvoorbeeld tot doel gesteld hebben om een woonwijk of een bedrijventerrein aan te leggen of aanpassingen te realiseren.

Wanneer de gemeente besluit de grond te kopen betaalt zij daarvoor de dan geldende marktwaarde. Onder de marktwaarde wordt de prijs verstaan die de grond op dat moment bij vrije verkoop zou opleveren. Maakt de gemeente geen gebruik van het aanbod dan is de verkoper gedurende drie jaar vrij om de grond te verkopen aan wie hij wil. Als de grond onverhoopt langer dan drie jaar te koop heeft gestaan, heeft de gemeente opnieuw het recht van eerste koop en kan zij opnieuw beslissen.

Het doel van het voorkeursrecht is een betere uitgangspositie op de grondmarkt voor de gemeenten en het tegengaan van speculatie. De gemeente legt een gebied vaak vast met voorkeursrecht als een bepaalde ontwikkeling daar gewenst is. Als de eigenaar van de grond, bijvoorbeeld een agrarische onderneming, de grond ondertussen op de vrije markt verhandelt en verkoopt aan een andere partij, zal dat de grondprijs vermoedelijk omhoog drijven. Dat is niet bevorderlijk voor de beoogde ontwikkeling. Woningbouw in de sociale sector kan daardoor bijvoorbeeld worden bemoeilijkt. De Wet voorkeursrecht gemeenten legt de private of particuliere partij beperkingen op voor betreft de verkoop van grond, maar dat betekent niet dat de gemeente per definitie goedkoop de grond kan kopen. Het is voor zowel een private of particuliere partij als een gemeente verstandig om deskundig advies in te winnen en zich bij te laten staan in het proces. Metafoor kan dit u bieden.